Azakeğeri:
Yöresel Adları:Eğir otu,Hazenbel,Kurtluca,Kokulu saz,Yel otu gibi isimleri vardır.
Bilimsel Adları:Sweet flag,Myrtle Grass
Tarihçesi:Galanos bitkinin köklerinden başka kısımlarının kullanılmadığını,bitkinin zarevend ve iri kökü,köklerine benzer etkiler gösterdiğini söylemiştir.Dioscorides,bitkinin yapraklarının iris yapraklarına benzediğini fakat onunkilerinin daha uzun ve ince olduğunu söylemiştir.Onun kökü irise benzer,fakat ondan farklı olarak ağ gibidir,bazıları beyazdır,düzdür onun dışında yumrular vardır.Bunların rengi beyaza çeker yakıcıdır ancak kokulu değildir.Yusuf Endülisi Endülüs de yetişen bitkiyi ergelen diye adlandırmıştır.İbni Sina bitkinin ikinci derecenin sıcak ve kuru olduğunu normale meyilli olduğunu belirtir.Evliya çelebi,Seyahatnamesinde drog için şunları yazmıştır.Kağıthane mesiresi adı verilen ferah verici gezinti yerinde baruthane çarklarını çeviren suyun geldiği yerlerdeki (Cendere boğazı adı ile meşhur olan yerde) bir çeşit eğir kökü çıkardık.Azak ta ve Gerede şehirlerinde çıkarılanlardan daha şifalıdır.Yiyeni bir defa geğirtir.Çok tuhaf hassası vardır.Fakat çok azdır.Çoğu zaman su kaplumbağası onu yeyip yağlanır.Galata’dan Frenk tayfaları gelip adı geçen kaplumbağaları avlayıp çeşitli hastalıkları için ilaç ederler.Daha doğrusu bir kere şifalı görülmüştür.1550 yıllarında Anadolu’dan Avrupa’ya tıbbi bitki olarak götürülmüştür.Eğirdir gölü ismini bu bitkiden aldığı söylenmektedir.
Yetiştiği Yerler:Vatanı kuzey Asya’dır.Ukrayna,Beyaz Rusya,Çin,Kuzey Japonya,Hindistan,Seylan ve Kuzey Amerika’da yetişir.Bu su bitkisi dere boylarında bataklık yerlerde,göllerde yabani halde yetişir.Ülkemizde vejetatif üretilir.Ülkemizde Sapanca,Yeniçağa,Beyşehir gölleri kenarlarında Eğridir gölü,Ermenek’te çok olmak üzere değişik yerlerde görülmektedir.Çok soğuk ve kurak olmayan,özellikle yağışlı ve rutubetli yerleri sevmektedir.
Tanımı: Yılan yastığıgiller familyasından çok yıllık otsu bir bitkidir.150 cm kadar yükseklikte kök sap sürüngen,uzun ve 5 cm kalın,dış kısmı kahverengi,iç kısmı pembe benekli ve beyaz,yatar vaziyette durur.Kordona benzer pek çok kokusuz yan kökler vardır.Bunlardan her yıl toprak üstü filizler çıkar.Her ilkbahar,uç tomurcuktan çiçek verecek sap ve yaprak gelişir.Sap dik yeşil,basit üç köşeli yassı ve hafif olukludur.Yapraklar kök saptan çıkıp,sapların yukarı kısmında uzunca kılıç şeklinde bir demet halinde gelişir.Bir metre uzunluğa kadar ulaşabilir.Çiçekler basit 6 bölümlüdür.Kenar çiçekler sarı yeşil renkte olup sık 12 cm kadar uzunluğunda bir koçan biçiminde çiçek demetinde toplu haldedir.Her sapta birer çiçek demeti bulunur.Çiçek demeti silindirik,mısır koçanı gibi,dip kısmı bir yaprak örtüsüne yaslanır.Bunlar kılıf yapraklar ile örtülü bulunduğundan sapın bir uzantısı gibi görülür.Bitkinin bütünü hoş bir koku salar.
Kullanılan Kısımları:Köksap ilkbaharda,Nisan-Mayıs veya Eylül-Ekim aylarında toprak’dan çıkarılır.Köksaplar çıkarıldıktan sonra yıkanır ve soyulur.10 cm kadar uzunluğunda parçalara ayrılır.Kalın bölümler uzunlamasına yarılarak gölgede veya 40 0C ye kadar fırınlarda kurutulur.İyice kuruduktan sonra ince kıyılır ve hava almayan kaplarda saklanır.Kuru bitkinin dış kısmı soluk sarı,iç kısmı da beyazdır.
Dikkat:Kökleri bataklık zambağı (İris pseudacorus) ile karıştırılmamalıdır.
İçeriği: Az miktarda tanen,d-pinen,d-kamfor,borneol,evgenol,metil evgenol,azaron,kariofilen,kalemen,kalokoren,izokaron,kalemendiol,kaloren,proazulen,vitaminler,mineraller,müsilaj ve incelenmeyen karbon içerikli eterik yağ (Rezomlarında %3-4 oranında elde edilen açık sarı eterik yağın büyük bir kısmını oluşturan Phonylpropon yapılı asaron ile 30 kadar bileşik bulunmaktadır.Başlıcaları sesguiterpenler,cayophyl,guajen-curcumen,kadinen,kalamen,calacoren,selinen,taropenler,kampfen) içerir.Kök saplar %4,8 kadar eterik yağ içerir.(terkibinde fenilpropan ürünü azaron,pinen,kemfen,borneol,eurenol,metileugenol,kariofilen,kalamen,akaron,seskiviterpenil,lakton mevcuttur.) acı akoren glikoziti,kalamin alkaloiti,sepi maddeler,askorbin asidi (% 150 mg kadar) Cvitamini,nişasta (%40 kadar) helme maddeler,reçine içerir.Yapraklarda sepi maddeler,eterik yağ %130 mg kadar C vitamini bulunmuştur.
Kullanımı: Çocuk düşürmeye sebebiyet veren (abortifacient),ağrı kesici (anodyne),şehvet verici (aprodisiac),hoş kokulu (aromatic),gaz çıkarıcı (carminative),terletici (diaphoretic),adet söktürücü (emmenagogue),ateş düşürücü (febrifuge),duyu organlarını uyarıcı (hallucinogenic),kan hastalıkları (homeopathy),diş ağrısı (odontalgic),teskin edici (sedative),uyarıcı (stimulant),midevi (stomachic),vücudu güçlendirici (tonic),solucan düşürücü (vermifuge)özelliği modern tip tarafından kabul görmektedir.Gut ve gudde hastalıklarında çok faydalıdır.Tat alma duygusunu arttırır.Şişkinlikten kaynaklanan kolitlere karşı kullanılacak en önemli bitkilerdendir.Bağırsak ve mide (mide salgı ayrım reflektörünü kuvvetlendirir.) güçlendirmesinde oldukça faydalıdır.İştah açmakta ve sindirimi kolaylaştırmakta kullanılır.Sindirim sisteminden kaynaklanan güçsüzlük ve bitkinlik durumlarına önemle kullanılması önerilir.Bağırsak kanserinde tıbbi tedaviyi destekleyici olarak kullanılmalıdır.Bazen böbrek ve karaciğer fonksiyonlarını arttırır.Safra arttırıcı ve balgam söktürücü olarak da kullanılır.Kramplara karşı yararlıdır ve kemiklerin kırıklarına,çatlaklarına karşı faydalıdır.Gözün ağ tabakasındaki sertliği giderir ve göz akına yararlıdır,özellikle de onun suyu görme zorluğunu giderir.Kasık sancılarına ve fıtığa da faydalıdır.Kaynatılarak kullanılırsa rahim ağrılarına iyi gelir.Büyümüş dalağa en iyi ilaçtır.(Onu küçültür) halk arasında mide ağrı ve ekşimesinde,gaz söktürücü,ishal,dizanteri,sarılık,siroz,düzensiz adet hallerinde kullanılır.Haricen romatizma,ağrılarında kullanılır.Diş ağrısı ve diş eti kanamasında ağız çalkalanır.Saç dökülmesinde saçlar ovuşturulur.Raşitizim ve sıraca illetinde banyo halinde uygulanır.Kurutulmuş kök çiğnendiğinde sigaraya karşı nefret uyandırır ve müzmin içiciler sigarayı terk eder.Taze sıkılmış su göz kapaklarına sürülürse gözü kuvvetlendirir.Tatlıcılık da,meşrubat sanayinde ve kozmetikte kullanılır.Aromatik olarak eterik yağ yiyecekleri terbiye etmede tat ve koku vermede kullanılır.Azak eğeri rizomlarının (Rhizoma calami) eterik yağı Aromaticum amarum adı ile tonik acı ve kokulandırıcı olarak kullanılmaktadır.
- Taze sıkılmış kök suyu sık sık göz kapaklarının üstüne sürülürse gözleri kuvvetlendirir.(Kısa sürede gözler yıkanmalıdır.)
- Karaciğer ve akciğer kanserinde sabahları eğir kökü çiğnenir ve günde üç defa civan perçemi çayı içilirse çok faydası görülür.
- Bağırsak kanserinde bir fincan suya bir tatlı kaşığı eğeri kökü (ince ince yontulmuş) geceden bırakın ertesi sabah ısıtın ve her öğleden evvel ve sonra birer yudum için bu altı yudumdan fazla olmamalıdır.
- Kıyılmış kök saptan bir kahve kaşığı 300 gr kaynar suda haşlanır ve 2 sat bekletilir.Temiz bir tülbent ile süzüldükten sonra günde 3 defa yemeklerden evvel birer çay bardağı alınır.Saçların büyümesini hızlandırmak için,kıyılmış kök saptan üç çorba kaşığı 100 gr sirke ile 15 dakika kaynatılır,elde edilen mayi ile akşamları saçlar ovulur.
- Civan perçemi ile birlikte bağırsak kanserinin önlenmesinde yardımcı olur.Bir fincan soğuk suya bir silme tatlı kaşığı kök geceden bırakılır.(kökler toz haline getirilmeden dış kabuklarından mutlaka temizlenmelidir.) ertesi sabah ısıtılıp her öğleden önce ve sonra birer yudum,toplam 6 yudum içilir.
- At kuyruğu otu ile beraber içilmeye devam edilirse kemik erimesine ve kemik zafiyetine faydalıdır.
- Azak eğeri,kereviz kökü ile birlikte prostat büyümesine karşı kullanılır.50 gr eğir kökü 500 gr su ile beş dakika kaynatılır.soğuduktan sonra bez ile süzülür ağır ağır içilir.
- Haşlama-Demleme:Yarım tatlı kaşığı ince kıyılmış kök ,orta boy bir su bardağı kaynar derecede sıcak su ile haşlanır,üstü kapalı olarak 15 dakika demlendikten sonra süzülür.Yemeklerden yarım saat önce olmak üzere günde üç bardak içilir.
Eğir Kökü Çayının Soğuk Suda Demlenmesi:Yarım tatlı kaşığı ince kıyılmış kök,orta boy su bardağı dolusu soğuk suya eklenir.8-10 saat üstü kapalı olarak demlendirildikten sonra süzülür,ılıklaştırılır ve içilir.
Tentür:Geniş ağızlı bir cam şişe veya kavanoza 1 e 5 oranında ince kıyılmış eğir kökü koyulur,üstüne votka,kanyak veya 35 derecelik etil alkol eklenir ve kapak iyice kapatılır.İki hafta boyunca arada bir çalkalanarak bekletildikten sonra 4 kat tülbentten süzülerek koyu renkli şişelere aktarılır ve serin bir yerde saklanır.İki yıl boyunca romatizma ağrılarına karşı dıştan friksiyon biçiminde kullanılır.
Banyo:100-150 gr ince kıyılmış eğir kökü gece boyunca 2-3 litre suda bekletilir.Sabahleyin kaynama derecesine kadar ısıtılır,hafif ateşte 3-5 dakika kaynatılır ve süzülerek sıcak banyo suyuna eklenir.
DİKKAT: Doktorunuza danışmadan kullanmayınız!.Sigara içenlerde kuru kök-gövdeyi çiğneme hafif bir bulantıya neden olur ki bu durum sigara içmekten vazgeçmek için eğir otunu faydalı hale getirir.Uçucu yağın içindeki Basaron (sis-isoasaron) kanserojen etkidedir.Kromozomlar üzerinde tahrip edici etkisi de bulunmaktadır.Özellikle Hindistan kökenli varyetelerinin eterik yağında Basaron miktarı çok yüksektir.
